MARAKEŞ ANLAŞMASI
| Posta

MARAKEŞ ANLAŞMASI

Türkiye Milli Paralimpik Komitesi (TMPK) Yönetim Kurulu Üyesi ve Türkiye Engelliler Spor Yardım ve Eğitim Vakfı (TESYEV) Denetim Kurulu Üyesi, görme engelli Avukat Ümit Deniz Kurt’tan bir e-mail aldık. Hiçbir yorum yapmadan aşağıda bunu sizlerle paylaşıyoruz. Geçtiğimiz aylarda ülkemizde, görme engellilerin erişilebilirlik sorunlarının çözümüyle ilgili çok önemli bir gelişme oldu.

Mart ayında yürürlüğe girdi

Görme ya da başka bir engeli nedeniyle, ‘Basılı materyalleri okuyamayan kişilerin yayımlanmış eserlere erişiminin kolaylaştırılmasına dair Marakeş Anlaşması’ ülkemizde kabul edildi. İlk olarak, Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO) tarafından 27 Haziran 2013 tarihinde Marakeş’te düzenlenen Diplomatik Konferans’ta kabul edilen anlaşma, 30 Eylül 2016 tarihinde yürürlüğe girdi. Ülkemizde ise, 7299 sayılı kanun ile onaylanması uygun bulunarak kabul edildi. Söz konusu anlaşma, 20.03.2021 tarih ve 31429 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak ülkemizde yürürlüğe girmiş oldu.

Telif hakları sistemine düzenleme

İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi ile Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi’nde belirtilen ayrımcılık yapmama, fırsat eşitliği, erişilebilirlik ve topluma tam ve etkin katılım, dahil olma ilkeleri doğrultusunda hazırlanan Marakeş Anlaşması, görme ya da başka bir engeli nedeniyle basılı materyalleri okuyamayan kişilerin bu kaynaklara erişim sorununun çözümünde telif hakkı sistemlerine yönelik önemli düzenlemeler getirdi.

Ülkelere yükümlülük getiriyor

Marakeş Anlaşması, sözleşmeye taraf olan ülkelere ulusal düzeyde iki temel yükümlülük getirmektedir. Bunlardan birincisi, görme ya da başka bir engeli nedeniyle basılı materyalleri okuyamayan kişilerin erişimine uygun alternatif format kopyaların oluşturulmasında yetkili kuruluşlar ile yararlanıcı kişilere hak ve yetki veren sınırlamalara ve istisnalara dair iç mevzuatta düzenleme yapma yükümlülüğü. İkincisi ise, anlaşma çerçevesinde oluşturulan alternatif format kopyaların sınır ötesi değişimine dair iç mevzuatta düzenleme yapma yükümlülüğüdür.

İstihdama, eğitime, sanata katkı sağlayacak

Altmıştan fazla ülkenin onaylayıp iç hukuka aktardığı ve Avrupa Birliği’nin de taraf olduğu Marakeş Anlaşması’nın, ülkemizdeki görme engeli veya başka bir nedenle basılı materyalleri okuyamayan kişiler lehine olumlu sonuçlar doğuracağı açıktır. Bu kapsamda, anlaşma ile eğitim materyallerine erişilebilirliğin ve ulaşılabilirliğin sağlanması suretiyle, görme engellilerin eğitimde fırsat eşitliğinden yararlanmalarına ve eğitim süreçlerini başarıyla tamamlamalarına katkıda bulunulacaktır. Eğitim materyallerinin yanı sıra, gazete, kitap, dergi vb. basılı kaynaklara erişilebilirliğin ve ulaşılabilirliğin artırılmasının görme engellilerin sosyal ve kültürel hayata tam ve etkin katılımlarının sağlanmasında önemli katkısı ve sonuçları olacaktır. Ayrıca, bu tür basılı kaynaklara erişilebilirliğin ve ulaşılabilirliğin, görme engellilerin mesleki gelişimlerine de katkı sunacağı dikkate alındığında engelli istihdamının artırılması ve engellilerin hayatlarını tek başına sürdürmeleri için de anlaşma hükümlerinin olumlu sonuçlar doğuracağı tartışmasızdır.

BUNUN DIŞINDA ANLAŞMA İLE AMAÇLANAN BAZI HEDEFLER ŞUNLARDIR:

1)Görme engeli veya başka bir nedenle basılı materyal okuyamayan kişilerin kendi seçtikleri her türlü iletişim biçimi aracılığıyla eğitim hakkı ve araştırma yapma fırsatından yararlanma dahil olmak üzere, diğer bireylerle eşit olarak her türlü bilgi ve fikir arama, alma ve yayma özgürlüğü de dahil, ifade özgürlüklerini sınırlayan ve tam anlamda gelişmelerine engel oluşturan zorlukların farkında olunarak, gerekli önlem ve tedbirlerinin alınmasının sağlanması.

2)Toplumun kültürel yaşamına katılmak, sanattan keyif almak, bilimsel ilerleme ve bunun faydalarını paylaşmak için, görme engeli ya da başka bir nedenle basılı materyal okuyamayan kişiler de dahil herkes için fırsatlar geliştirmenin ve edebi ve sanatsal yaratımlar için telif hakkı korumasının bir teşvik ve ödül olduğunun önemini vurgulayan tedbirlerin alınmasını sağlamak.

3)Toplumda eşit fırsatlar elde etme amacıyla, yayınlanmış eserlere erişimlerindeki engellerin ortadan kaldırılması; hem erişilebilir formatlarda eser sayısını artırma hem de bu tür eserlerin dolaşımını geliştirme bilincinden hareketle gerekli çalışmaların yapılması.

4)Görme engeli ya da başka bir nedenle basılı materyal okuyamayan kişilerin çoğunluğunun gelişmekte olan ve az gelişmiş ülkelerde yaşadığını dikkate alarak bu bölgelere yönelik özendirici çalışmaların teşvik edilmesi.

5)Ulusal telif hakkı yasalarındaki farklılıklara rağmen, görme engeli ya da başka bir nedenle materyal okuyamayan kişilerin yaşamlarına yeni bilgi ve iletişim teknolojilerinin olumlu etkisinin uluslararası düzeyde gelişmiş bir yasal çerçeve ile güçlendirilebileceği ve bu ihtiyacın karşılanması.

6)Birçok üye devletin, görme engeli ya da başka bir nedenle basılı materyal okuyamayan kişiler ile ilgili kendi ulusal telif hakkı yasalarında sınırlamalar ve istisnalar oluşturmalarına rağmen, halen bu kişiler için mevcut eserlerin erişilebilir format kopyalarına erişimde devam eden sıkıntıların varlığını ve bu kişilerin eserlere erişebilmeleri için gösterecekleri çabanın önemli kaynaklara ihtiyaç duyduğunu; erişilebilir format kopyaların sınır ötesi değişim olanaklarının eksikliğinin bu çabaların tekrarını gerektirdiği ve tüm bunların çerçeve bir norm bütünlüğüne kavuşturulmasını sağlamak.

7)Hem hak sahiplerinin kendi eserlerini görme engeli ya da başka bir nedenle basılı materyal okuyamayan kişiler için erişilebilir hale getirme konusunda rollerinin ve hem de özellikle piyasada böyle bir erişimin sağlanmadığı durumlarda, eserlerin bu kişilere erişilebilir hale getirilmesi için uygun sınırlamalar ve istisnaların önemini vurgulamak.

8)Eser sahiplerinin haklarının etkin olarak korunması ve daha yüksek kamu yararı, özellikle eğitim, araştırma ve bilgiye erişim arasındaki dengenin sürdürülmesi ihtiyacı ve böyle bir dengenin, görme engeli ya da başka bir nedenle materyal okuyamayan kişilerin yararına, eserlere zamanında erişimini kolaylaştıran etkin önlemlerin alınması.

Sonuç olarak; bu anlaşmanın, görme engellilerin basılı kaynaklara ulaşımını kolaylaştırmak yoluyla engellilerin hayatlarını çok daha kaliteli hale getireceği ve onların her alandaki gelişim ve başarılarına katkıda bulunacağı kesindir.